نويسنده: سيدمحمد جواد شوشتري





 


شهر پديده اي است که ساخته و پرداخته ي دست انسان شهرنشين است. با اين حال با نمادها و عناصر مختلف و متعددي توسط مردم ادراک مي شود که لزوماً براي تمام مردم شهر، اين ادراک يکسان و داراي معاني واحدي نيست. فضاهاي شهري به خودي خود فضايي کالبدي و خلاصه شده در فرم و نهايتاً يک عملکرد صرف هستند. زماني که اين فضاها از معاني و مفاهيم متأثر از فرهنگ جامعه انباشته مي شوند، داراي حس مکان و هويت مي شوند. به گفته ي شهرسازان در چنين رويه اي فضا تبديل به مکان شهري شده و بستري براي زندگي شهري و تعامل جامعه ي انساني مي شود. به اين ترتيب حس تعلق به مکان در افراد شکل مي گيرد؛ خاطرات جمعي شکل مي گيرند و از نسلي به نسل ديگر روايت مي شوند. با ادامه اين اتفاق حافظه ي تاريخي کامل مي شود و همين موضوع به افراد جامعه امکان معرفي خود و بازنمايي هويت ملي، شهري يا محله اي مي دهد. معضل مهمي که در چند دهه ي اخير گريبان بسياري از شهرها را در کشورهاي در حال رشد از جمله ايران، گرفته پديده اي است به نام «بحران هويت». اين اتفاق چه بسا بعد از انقلاب صنعتي و رشد شتابان شهرنشيني، کم و بيش، در بسياري از نقاط دنيا رخ داد. ظهور جنبش هاي انتقادي، از جمله مطرح شدن نظريه «توسعه پايدار شهري» در دهه ي 1970 ميلادي، نشاني از به بن بست رسيدن شهرها در حفظ ارزش هاي انساني در شهرها به عنوان عامل بقاي فرهنگ و تمدن شهري است.
در ايران نيز مسئله بي قوارگي فرهنگي و از بين رفتن هويت فضاهاي شهري از دهه ي 1340 آغاز شد. به دنبال انفجار جمعيت ناشي از مهاجرت هاي روز افزون و عدم ثبات ترکيب جميعتي در شهرها، همچنين فروپاشي محله ها به عنوان يکي از ارکان و ساختارهاي هويتمند در تقسيمات شهري و در اولويت بودن برنامه هاي توسعه و عمران شهري در مقياس هاي کلان، به خصوص در دوران پس از جنگ در ايران، متأسفانه مديريت شهري از پرداختن به مقولاتي نظير هويت و تاريخ شهر تا حد زيادي مغفول مانده است. با اين حال به نظر مي رسد اين فراموشي و مسامحه را مديريت شهري در سال هاي اخير مورد توجه و بازبيني قرار داده است. هر چند ما اکنون نيازمند اقدامات زيربنايي گسترده اي براي جبران اشتباه هاي صورت گرفته و احياي مجدد اين ارزش هاي اجتماعي و فرهنگي هستيم. اما اولين قدم که تخصيص اولويت پرداختن به موضوع هويت شهري و به دنبال آن مفاهيمي چون تاريخ و خاطره در شهر است، فراهم شده و برپايي نشست ها و کنفرانس هايي در اين زمينه در يک دهه گذشته خبر از اين رويکرد مثبت مي دهد. سازمان زيباسازي شهر تهران نيز با مأموريت هاي مرتبط خود در زمينه ي مديريت فضاهاي عمومي شهر و مهياي شهر براي حضور مردم و رشد و بالندگي در بستري امن و هويتمند، بررسي موضوع «هويت» و «خاطره» را در دستور کار خود قرار داده و در قدم نخست با برگزراي نشست تخصصي «شهر، منظر، خاطره» در بهمن ماه 1390 با حضور متخصصان داخلي و خارجي، هنرمندان و مديران اجرايي زواياي مختلف خاطره انگيزي در شهر را مورد بحث و مطالعه قرار داد. توجه به دستاوردهاي روز دنيا در احياي ارزش هاي مورد نظر از جمله اقدامات اين سازمان بوده و انتشار ويژه نامه ي اختصاصي با اين عنوان نيز در راستاي اين تلاش هاست. آنچه مسلم است، سازمان زيباسازي به دليل مقياس مداخله ي مستقيم در فضاهاي شهري براي ارتقاي کيفيت محيط شهر در مواجهه ي مستقيم با اين مباحث قرار دارد و در اين مسير از همکاري و مشارکت تمامي مراجع علمي و اجرايي استقبال خواهد کرد. بي شک «تهران» به عنوان پايتختي تاريخي و با جايگاه ويژه ي خود در منطقه ي خاورميانه و آسيا و حتي سطوح بين المللي، واجد کيفيت ها و ارزش هاي ميراثي بالقوه و بالفعل و گاه گمگشته اي است که آن را براي دستيابي به سيما و منظري با هويت اسلامي - ايراني محقّ ساخته است.
افزايش آگاهي مسئولان، همچنين در کنار آن افزايش تقاضاهاي شهروندي براي تجلي اين ارزش ها در محيط هاي شهري اميدواري مديريت شهري را در رسيدن به اهداف فوق بيشتر مي نمايد؛ چرا که اين گونه اقدامات چند جانبه که لايه هاي اجتماعي در آن نقش مهمي ايفا مي کنند، جز با مشارکت عمومي و همدلي مسئولان و مديران شهري محقق نخواهد شد.
منبع مقاله :
شهر، زندگي، زيبايي، ويژه نامه ي خاطره در شهر نشريه ي داخلي سازمان زيباسازي شهر تهران(معاونت برنامه ريزي و توسعه دوره ي اول، شماره ي 3، بهار 1391).

/ج